Pausbezoek 1985: een reconstructie

Toen de paus in 1985 Nederland bezocht, verklaarden krakers en communisten hem de oorlog. Er ontstond een lynchstemming die op een ramp had kunnen uitlopen. Een reconstructie.

Op 13 mei 1981 werd paus Johannes Paulus II neergeschoten op het St.-Pietersplein. De schutter was de Turk Mehmet Ali Agca, over het algemeen bestempeld als een rechts-extremist, maar in werkelijkheid getraind door een linkse Libische organisatie die nauwe banden onderhield met de Russische geheime dienst.

De Sovjet-Unie had zeer zeker een motief om een huurmoordenaar op de Heilige Vader af te sturen. Paus Wojtyla zette de dictatuur in de Sovjet-satellietstaat Polen onder druk door de vrije vakbond Solidariteit te steunen. Ook sprak hij zich uit tegen marxistische guerrilla's in de Derde Wereld.

Komitee Anti-Pausbezoek

Als bekend wordt dat de paus in mei 1985 een bezoek aan Nederland zal brengen, besluiten linkse activisten een anti-Wojtyla-campagne te starten. In de maanden voor het bezoek zullen communisten en de sympathisanten van Latijns-Amerikaanse rebellen bij veel van deze acties opduiken.

Op 16 februari wordt het Komitee Anti-Pausbezoek (KAP) opgericht. Het stuurt een brief aan aartsbisschop Simonis waarin hem wordt 'aangeraden' om de paus over te halen niet naar Nederland te komen. Anders dreigt het KAP tot acties over te gaan. Enkele ideeën voor acties die op tafel komen, zijn: 'aanpakken geldschieters, beeldenstorm, plakken en kalken, pro-pausgroepen aanschrijven, sabotage, nachtwake bij slaapplaats paus, plaatselijk en langs de route acties en spandoeken enzovoorts.'

De sfeer wordt helemaal grimmig wanneer overal in het land een poster wordt aangeplakt waarop 15.000 gulden wordt uitgeloofd aan de moordenaar van de paus. Deze is op het affiche afgebeeld met een hakenkruis op de arm. De dreiging is reëel, want tot de ondertekenaars behoort het Militant Autonomen Front, een groep die in 1982 twee bomaanslagen pleegde.

Krakers Theo en Jack

Overal in Nederland jagen de autoriteiten op de plakkers van het affiche. Dat leidt tot enkele arrestaties vanwege aanzetten tot moord. De initiatiefnemers zijn echter nooit gepakt.

Volgens de geschiedschrijver van de kraakbeweging, Eric Duivenvoorden, zijn dat Jack van Lieshout en Theo 'Stalin' van der Giessen. Beiden zijn gewelddadige krakers uit de Staatsliedenbuurt met hun wortels in de Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland, Marxistisch-Leninistisch. 

"De revolutionaire klassieken en de theorieën over agitatie, propaganda en destabilisering van de Staat kenden ze op hun duimpje," schreef ex-kraker Victor Luchteling over hen. 

De Verelendungstheorie van Karl Marx was voor hen gesneden koek. Die theorie leert dat politieke aanslagen, sabotage, gewelddadige destabilisatie en een voortdurende sfeer van dreigende opstand de Staat zullen dwingen tot steeds meer onderdrukking. De bevolking zal daar het slachtoffer van worden en ten slotte onafwendbaar tot revolutionair verzet overgaan.

Wijnand Duyvendak, redacteur van het krakersblad Bluf!, is ook bij de pausprotesten betrokken. Anno 2003 vertelt hij dat kraker Jack en kraker Theo tot een heel andere groep dan de zijne behoorden. "In die tijd stonden we vaak tegenover hen."

"We probeerden steeds de lol in te brengen"

Toch krijgen de postermakers in april 1985 een podium in Bluf!. Daarin beweren ze dat ze de Franse terreurgroep Action Directe hebben uitgenodigd om de paus te komen vermoorden.

De redactie van het blad voegt eraan toe: "15.000 piek voor een kogel door z'n kop lijkt ons te simpel en te weinig. Eerst kidnappen, een losprijs innen en dan kondigen we in Bluf! wel aan wanneer we hem loslaten in het Vondelpark."

Duyvendak: "Sommige mensen waren guerrilla aan het voeren en daarmee wilden we de draak steken. We probeerden steeds de lol in te brengen." Hij kan zich weinig meer herinneren uit die tijd, zegt het tegenwoordige Kamerlid voor GroenLinks.

Geheim wapen van de CIA

Een stroom van andere publicaties sluit zich aan bij de campagne de paus als een rechts-extremist en een harteloze man af te schilderen. Zo publiceert uitgeverij De Vrije Gedachte een boekje van de anarchist Anton Constandse, waarin deze het Vaticaan 'een roomsfascistisch regime' noemt. De titel van het boekje luidt: De Paus in Nederland. Een ongewenste gast.

De Oostenrijker Adalbert Krims publiceert een voor Nederland uitgebreide vertaling van Karol Wojtyla, paus en politicus, waarin de paus als het geheime wapen van de CIA en andere rechtse samenzweerders wordt neergezet.

De Nederlandse tak van de internationale beweging Christenen voor het Socialisme, die is opgezet in Salvador Allendes Chili, schrijft in haar blad dat het pausbezoek alleen maar gaat om het werven van geld.

Linkse katholieken publiceren het mildere Uit de grond van ons hart. Open brieven aan paus Johannes Paulus II. Hierin verwijt PvdA-Kamerlid Eveline Herfkens de Heilige Vader dat hij zijn zegen niet geeft aan 'vrijheidsstrijders' die 'de verheffing der armen tot doel' hebben.

De allerlaatste dagen voor de aankomst van de paus wordt de druk opgevoerd. Op 9 mei bieden activisten aan alle bisschoppen het boek Gods wil of mafia? aan, waarin de journalist David Yallop betoogt dat Johannes Paulus I is vermoord door kringen in het Vaticaan.

In de tussentijd hebben de Autonomen een tweede poster verspreid, een die oproept tot een 'anti-papenoproer' op de tweede dag van het bezoek. Ook de CPN en de PSP roepen op om op 12 mei naar Utrecht te komen.

Rellen in Utrecht

Op 11 mei wordt als voorproefje een pop die Karol Wojtyla moet voorstellen, op de Dam verbrand. Twee activisten worden die dag in Utrecht gearresteerd wanneer ze een antipaapse leus op een kraakcafé in de Voorstraat schilderen. Terwijl de paus een dag later de mis opdraagt in de Utrechtse Jaarbeurs, breken buiten rellen uit. Ook Wijnand Duyvendak is aanwezig. Negentien relschoppers worden gearresteerd.

Voor paus Johannes Paulus II was het bezoek aan Nederland het meest negatieve uit zijn pontificaat. Sinds 1985 heeft geen enkele paus Nederland bezocht.