'De spelregels zijn veranderd en de hippe nerd komt als winnaar uit de bus'

Het komende decennium zal van de nerds zijn, schrijft Jaap de Wreede, zoekend naar de wortels van dit fenomeen. Met de toenemende rol van internet wordt de nerd steeds aantrekkelijker. 'Voor jongeren zijn de hackers van Anonymous eerder een voorbeeld dan de populaire zanger of sporter.'

Op school was de nerd de jongen, vaak met een bril, die als laatste werd uitgekozen voor het sportteam. Hij verzamelde postzegels, zat op de schaakvereniging en werd niet voor vol aangezien. Ondertussen hebben veel voormalige nerds de wereld veroverd. Hun macht is groot, zowel politiek-maatschappelijk (Julian Assange, Rop Gonggrijp) als economisch (Bill Gates). En ook vrouwen kunnen tegenwoordig nerd zijn. Denk maar aan Penelope Garcia, de door de FBI gerekruteerde hacker in de tv-serie Criminal Minds. Maar laten we beginnen bij het begin.

Het woord nerd werd voor het eerst gebruikt in 1950. Toen publiceerde kinderboekenschrijver Dr. Seuss If I Ran the Zoo, waarin de volgende zin voorkomt: 'I'll sail to Ka-Troo, and bring back an IT-KUTCH, a PREEP, and a PROO, a NERKLE, a NERD, and a SEERSUCKER, too!' Volgens een illustratie in het boek was de nerd een grappig harig monster. Taalkundigen denken dat 5- en 6-jarige kinderen het woord doorvertelden aan hun oudere broers en zussen. Intussen evolueerde de betekenis naar saai persoon.

The Fonz

Zo signaleerde het weekblad Newsweek in 1951 dat het woord nerd in Detroit werd gebruikt in de betekenis van square, saaie burgerman. Maar pas in de jaren zeventig raakte het woord echt bekend, ook in Nederland. In de televisieserie Happy Days heeft het hippe personage The Fonz als vaste uitroep: 'Nerd!', als iemand iets doms of onhandigs heeft gedaan.

Het begrip werd verder ingevuld door de Amerikaanse film Revenge of the Nerds (1984). Die maakte bebrilde studiebollen niet alleen belachelijk, maar schijnt veel nerds ook zelfbewustzijn te hebben gegeven. Het scenario gaat over de strijd op een universiteit tussen de intelligente maar weinig charmante Lewis en Gilbert aan de ene kant en de sportieve leden van een studentenvereniging aan de andere kant.

De nerds laten zien goed met technische snufjes overweg te kunnen. Zo ontwerpen ze een ergonomisch projectiel om een speerwerpwedstrijd te winnen. Een driewielerrace annex zuipwedstrijd winnen ze met een stofje dat alcohol neutraliseert. Aan het eind van de film houdt Gilbert een toespraak waarin hij zijn trots als nerd tot uitdrukking brengt.

Yuppie

Revenge of the Nerds was zo succesvol dat er drie vervolgfilms werden gemaakt. Deel twee laat nog duidelijker dan het origineel zien dat met studiehoofden niet valt te sollen. De jongens zetten nu zelfs militair materieel in, dat ze hebben gevonden op een onbewoond eiland. Ook wordt gaande de filmreeks steeds duidelijker dat de antihelden in wezen jongeren uit de middenklasse zijn die een prima toekomst tegemoet zien; in Revenge of the Nerds III: The Next Generation (1992) is Lewis een succesvolle computerexpert die leeft als een yuppie.

De filmmakers haakten daarmee in op de maatschappelijke ontwikkelingen. De jaren tachtig en negentig zijn het tijdperk van de IT-revolutie. Nerdy ondernemers als Paul Allen en Bill Gates, de oprichters van Microsoft, werden schatrijk.

Rond de laatste is zelfs een hele cultus ontstaan. Zo meldde Wikipedia-parodie Oncylopedia dat Gates nerds kloonde in zijn kelder. 'Bill Gates doel was deze Nerds als ze eenmaal volwassen waren weer voor zich te laten werken als gewone werknemers, en ze de illusie te laten dat ze normale mensen zijn.'

Zuckerberg

Inmiddels is het stokje van Gates overgenomen door jonge internetondernemers als Brin en Page van Google en Mark Zuckerberg van Facebook. En zeker die laatste hoort door zijn schier autistische trekjes helemaal thuis in dit artikel. Bovendien, toen Zuckerberg 26 jaar was, werd er al een grote Hollywood-film over zijn leven gemaakt.

De opkomst van het internet bood nerds enorme mogelijkheden. Terwijl ze bij sport weinig presteerden, wisten de studiebollen als beste hoe je een leuke Facebook- of Twitter-pagina in elkaar zet, dan wel een geestige blog vol schrijft. Door de toenemende rol die het internet is gaan spelen, zijn er meer succesvolle rolmodellen gekomen die nerd-zijn aantrekkelijk maken. De hackers van Anonymous, waar grote bedrijven voor sidderen en die bij de Arabische Lente een grote rol speelden, zijn voor veel hoogopgeleide jongeren eerder een voorbeeld dan zangers of sporters.

Dat verklaart de nieuwe hipheid die sinds een jaar of drie rond het nerd-dom hangt: ze hebben hun eigen subcultuur, met eigen feesten, eigen popmuziek (nerdcore) en eigen bladen (covermodellen: Christina Ricci en Tina Fey).

Prince Caspian of the iPhone hordes

En dan het jaar 2012. James Bond neemt het in Skyfall op tegen een schurk die verdacht veel op Julian Assange lijkt. Barack Obama, volgens een commentator van The New York Times de 'Prince Caspian of the iPhone hordes', wordt herverkozen, waarbij de social media opnieuw een belangrijke rol spelen. En Brenno de Winter, ook bekend als organisator van borrels voor nerds, wordt uitgeroepen tot Journalist van het Jaar vanwege zijn artikelen over beveiligingslekken.

Marketinggoeroe Seth Godin schreef het al: er zijn meer nerds op de wereld dan ooit. Niet het komende jaar zal van de nerds zijn, maar waarschijnlijk het hele komende decennium.

Tekst: Jaap de Wreede

Bron: de Volkskrant (online), 13 december 2012